Twardawa
50°20′34″N 17°59′26″E/50,342778 17,990556
 |
Ten artykuł od 2017-07 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. |
| wieś | |
 Kościół pw. św. Małgorzaty | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) |
860[2] |
| Strefa numeracyjna |
77 |
| Kod pocztowy |
48-250[3] |
| Tablice rejestracyjne |
OPR |
| SIMC |
0493936 |
Położenie na mapie gminy Głogówek  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu prudnickiego  | |
| 50°20′34″N 17°59′26″E/50,342778 17,990556[1]
| |
Twardawa (dodatkowa nazwa w j. niem. Twardawa) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie prudnickim, w gminie Głogówek[4][5]. Historycznie leży na Górnym Śląsku, na ziemi prudnickiej. Położona jest na terenie Kotliny Raciborskiej, będącej częścią Niziny Śląskiej. Przepływa przez nią rzeka Stradunia.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do ówczesnego województwa opolskiego.
Według danych na 2011 wieś była zamieszkana przez 860 osób[2].
Przysiółkiem wsi są Malkowice[4][5]. Nieoficjalnymi częściami wsi są Korea i Marianków[6].
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Wieś jest położona w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 18 km od granicy z Czechami, w zachodniej części Kotliny Raciborskiej, tuż przy granicy powiatu prudnickiego z powiatem kędzierzyńsko-kozielskim (gmina Reńska Wieś). Należy do Euroregionu Pradziad[7]. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)[8].
Środowisko naturalne[edytuj | edytuj kod]
W Twardawie panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,5 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Twardawy wynoszą 628 mm. Dominują wiatry zachodnie[9].
Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| nie nadano | Korea | część wsi |
| 0493942 | Malkowice | przysiółek |
| nie nadano | Marianków | część wsi |
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa pochodzi od polskiego określenia oznaczającego „twardość”[10]. Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia najstarszą nazwę miejscowości w obecnej polskiej formie „Twardawa” tłumacząc jej znaczenie „Harte Erde”, czyli po polsku „Twarda ziemia”[10].
Wieś wzmiankowana po raz pierwszy w łacińskim dokumencie z 1223 roku wydanym przez Wawrzyńca biskupa wrocławskiego gdzie zanotowana została w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Tuardova”[11]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje wieś pod nazwą Twardawa we fragmencie: „Twardawa (1357 Twardawa)”[12]. Ze względu na swoje polskie pochodzenie w 1936 nazwa Twardawa została zmieniona przez nazistowską administrację III Rzeszy na nową, całkowicie niemiecką nazwę Hartenau[13].
12 listopada 1946 r. nadano miejscowości polską nazwę Twardawa[14].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Osada Twardawa pierwszy raz wspomniana została w 1223 roku i liczyła około 400 mieszkańców, a jej herbem był „kamień młyński”. Kroniki wspominają, że działo się to za czasów księcia Władysława Opolskiego, który założył gród Głogówek. W 1305 r. po raz pierwszy wzmiankowany był w Twardawie kościół parafialny pw. św. Małgorzaty. Niewielka liczba informacji nie pozwala na pełne przedstawienie losów wioski. W dokumencie z 1513 r. występują Jan i Mikołaj Twardawa z Twardawy. Trudno powiedzieć czy rodzina ta przyjęła nazwisko od miejscowości, czy też nazwa wioski pochodzi od nazwiska. Ród ten związany był z Twardawą przez kilkaset lat. W czasach wojny polsko-szwedzkiej w okolicach Twardawy, na zamku w Głogówku, przebywał król Polski, Jan Kazimierz. Panem Twardawy w 1679 roku został hrabia von Relwer, a jego następcą w roku 1711 hrabia von Pikler. Do 1742 wieś należała do powiatu sądowego głogóweckiego w Monarchii Habsburgów[15]. Po I wojnie śląskiej znalazła się w granicach Królestwa Prus i weszła w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk[16].
Na przestrzeni dziejów, Twardawy nie ominęły nieszczęścia i pożogi: w 1430 oraz 1603 roku miały miejsce groźne pożary, natomiast w 1893 roku spłonął folwark Marianków. Z kolei w latach 1803 i 1912 przez Twardawę przeszły największe powodzie.
.jpg)
Wieś posiadała swoją własną pieczęć, która przedstawiała w polu koło, a w otoku napis: TWARDAWA GEMEIN SIEG / NEYSTAETER CREIS (pol. Gmina Twardawa / Powiat Prudnicki)[17].
W 1876 przez Twardawę przebiegł pierwszy tor kolejowy Linii 137, a w 1905 roku powstał budynek dworca, wraz z magazynem towarowym. Obecnie stacja kolejowa w Twardawie posiada dwie linie torów, dwa perony, 3 bocznice kolejowe i plac przeładunkowy. Trwają prace nad remontem i stworzeniu w budynku dworca świetlicy wiejskiej.
Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 868 mieszkańców Twardawy 135 posługiwało się językiem niemieckim, 622 językiem polskim, a 6 było dwujęzycznych[18]. W czasie I wojny światowej (1914–1918) w szeregach Armii Cesarstwa Niemieckiego na froncie poległo 24 żołnierzy pochodzących z Twardawy. Kolejnych 10 straciło życie podczas walk w latach 1918–1925, w tym hrabia dr. von Latzel, dowódca pułku kawalerii, właściciel ziemski majątku w Twardawie. Na pamiątkę tych wydarzeń mieszkańcy ufundowali pomnik poległych, który do dziś stoi przy cmentarzu.
W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Twardawa znalazła się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem[19]. 362 uprawnionych do głosowania oddało swój głos na pozostanie w granicach państwa niemieckiego, natomiast 86 na przyłączenie tego regionu do Polski. W obszarze dworskim 112 osób głosowało za pozostaniem, a 2 osoby za przyłączeniem do Polski. Twardawa pozostała w Republice Weimarskiej. W 1933 w miejscowości żyło 1035 mieszkańców. 15 czerwca 1936 miejscowość została przemianowana na Hartaneu. Nazwa ta obowiązywała do 1946. W 1939 wioska liczyła 979 mieszkańców. W czasie II wojny światowej w tartaku w Twardawie utworzono podobóz Stalag VIII B/E255 obozu jenieckiego w Łambinowicach dla jeńców z imperium brytyjskiego[20].
W 2010 Twardawa przystąpiła do Programu Odnowy Wsi Opolskiej[21].
Pałac[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
Kolejna wzmianka o rodzinie Twardawa pochodzi z przełomu XVI i XVII w., kiedy to Justyna von Nowagk, wdowa po Rachwaldzie z Twardawy sądziła się z jego krewnym Jerzym Twardawą o majątki pod Raciborzem. Następnie przed 1652 r. Wacław senior von Pelka z Grudyni Wielkiej pojął za żonę Ludmiłę Twardawą z Twardawy, a w 1673 r. Jan Fryderyk von Dressler z Rudnika ożenił się z Katarzyną von Twardawa z Twardawy. Trudno dokładnie określić kiedy rodzina Twardawa przestała być właścicielem wioski i jakie były dalsze losy majątku. Ponieważ miejscowość przez długi czas pozostawała w posiadaniu jednej rodziny można przypuszczać, iż pierwsza budowla o charakterze rezydencji została w niej wzniesiona w XVI lub XVII w. jednak według miejscowej legendy, za sprawą paktu właściciela z diabłem, po ulewnym deszczu, zapadła się pod ziemię.
Istniejący do dziś pałac został najprawdopodobniej zbudowany w XIX w. w stylu klasycystycznym, w formie tzw. włoskiej willi. Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na planie zbliżonym do prostokąta, częściowo podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachami o niewielkim spadku. W elewacji frontowej niewielki ganek filarowy podtrzymujący balkon, w elewacji bocznej większy ganek, poprzedzony tarasem, wsparty na pilastrowanych filarach i kolumnach. Dominantą obiektu jest kwadratowa pięciokondygnacyjna wieża nakryta płaskim dachem. Elewacje zachowały ślady dawnych podziałów za pomocą lizen i wydatnych gzymsów.
Podczas prac remontowych przeprowadzanych w latach 70., pałac lekko zmienił swój dotychczasowy układ pomieszczeń oraz usunięto liczne detale architektoniczne.
Budynek otoczony ogrodzeniem można zobaczyć z zewnątrz. Przez wiele lat znajdowały się w nim biura PGR oraz przedszkole, obecnie obiekt nie jest użytkowany. Pałac pozostaje w niezłym stanie technicznym, za nim rozciąga się niewielki park krajobrazowy, a w pobliżu znajduje się kościół parafialny.
Kościół[edytuj | edytuj kod]
Początki kościoła i parafii sięgają średniowiecza. Najwcześniejsza wzmianka o kościele pod wezwaniem św. Małgorzaty, pochodzi z 1305 roku. W 1603 roku „pan na Twardawie” – Jerzy Twardawa, na miejsce drewnianego kościoła, który uległ spaleniu 19 lipca 1599 roku, wybudował nowy, murowany kościół w stylu romańskim. W 1619 roku „pan na Zwiastowicach” – Chrystofer Warkocz, ufundował główny ołtarz pod wezwaniem św. Krzyża.
W okresie reformacji w latach 1620–1629 parafia przejściowo była w rękach predykantów luterańskich. W 1629 roku parafia powróciła na łono Kościoła katolickiego, a pierwszym proboszczem katolickim był Ks. Andrzej Kromer. W tym okresie do parafii należą: Twardawa, Dobieszowice, Zwiastowice, Pokrzywnica i Komorno.
W 1710 roku jako drugą patronkę parafii obrano św. Jadwigę. W 1860 roku kościół rozbudowano poprzez dobudowę bocznych naw i wieży. Zachowało się kilka obrazów z XVI i XVII wieku. W 1910 roku odłączono od parafii Pokrzywnicą i Komorno. W latach 1976–1986 dach kościoła został pokryty blachą cynkową oraz zbudowano mur ogrodzeniowy z cegły klinkierowej dookoła kościoła. Dnia 25 X 1992 Ksiądz Biskup Ordynariusz Alfons Nossol dokonał konsekracji kościoła św. Anny w Dobieszowicach. 17 X 1999 ksiądz biskup Jan Bagiński dokonał poświęcenia domu parafialnego w Twardawie.
W latach 1990–2003 zostały wykonane nowe ławki, przeprowadzono generalny remont organ, odnowiono dach kościoła, wstawiono podwójne okna i granitowe parapety. Kościół został pomalowany i odnowiono tynki na zewnątrz, została zrobiona nowa radiofonizacja oraz przeprowadzono gruntowny remont kaplicy w Zwiastowicach.
Kapłani pochodzący z Twardawy: o. Alfred Patryk Kaiser, o. Innocenty Janoschek OSB.
Siostry zakonne pochodzące z Twardawy: s. Ilga Waloszek SFI, s. Orilda Waloszek SFI, s. Lucyna Sucha SFI, s. Łukasza Blaga CSSE, s. Henryka Kos SFI, s. Sabina Kos SFI.
- Księża pracujący w parafii św. Małgorzaty Dziewicy i Męczennicy
| Andrzej Kromer | 1629 – 1633 |
| Marcin Moskal | 1633 – 1664 |
| Jerzy Pigulin | 1664 – 1679 |
| Jan Mazur | 1679 – 1707 |
| Jerzy Hadalin | 1707 – 1715 |
| Natonii Apostel | 1715 – 1740 |
| Jerzy Müntzer | 1740 – 1782 |
| Józef Werner | 1782 – 1786 |
| Georg Dameck | 1786 – 1838 |
| Józef Pechurek | 1838 – 1839 |
| Franz Plicko | 1839 – 1857 |
| Franc Nickel | 1857 – 1891 |
| Gustav Böhm | 1891 – 1926 |
| Joseph Woehl | 1926 – 1954 |
| Alojzy Gandawski | 1955 – 1975 |
| Józef Janecki | 1975 – 1986 |
| Eugeniusz Białas | 1986 – 2015 |
| Bernard Kotula | 2015 – 2023 |
| Jan Tomaszewski | 2023 – |
Liczba mieszkańców wsi[edytuj | edytuj kod]
.jpg)
- 1793 – 291[22]
- 1910 – 673[23]
- 1933 – 1035[24]
- 1939 – 979[24]
- 1966 – 934[25]
- 1998 – 1029[26]
- 2002 – 967[26]
- 2009 – 904[26]
- 2011 – 860[26]
- 2013 – 752[27]
Sport[edytuj | edytuj kod]
Ludowy Zespół Sportowy w Twardawie został założony 3 lutego 1949 roku. Głównym jego założycielem był Antoni Kowaś. W 1955 roku LZS Twardawa zdobył mistrzostwo w klasie „C” w podokręgu Prudnik i uzyskuje awans do klasy „B” na szczeblu okręgu opolskiego. Sezon piłkarski 1961/62 zakończył się triumfem zespołu w klasie „B”. Wtedy po raz pierwszy został wywalczony awans do klasy „A” na szczeblu okręgu opolskiego.
Kolejny awans do „A” klasy zawodnicy wywalczyli w sezonie 1964/65. W sezonie 1965/66 drużyna LZS Twardawa została przydzielona do grupy III. Oprócz drużyny seniorów klub posiadał także drużynę juniorów, która uczestniczyła w swojej kategorii wiekowej na tym samym szczeblu rozgrywek. Swój największy sukces LZS Twardawa osiągnął w sezonie 1970/71, kiedy to zdobył pierwsze miejsce i mistrzostwo klasy „A”, a co za tym idzie awans do klasy okręgowej.
W dekadzie lat siedemdziesiątych drużynę seniorów LZS Twardawa reprezentował m.in. pochodzący z Twardawy Alfred Bolcek, Reprezentant Polski U-23 oraz długoletni zawodnik Odry Opole. W drużynie seniorów występował już jako 15-letni chłopak. W 1972 roku trafił do drużyny Odry Opole, a w swojej karierze w ekstraklasie zdobył 25 goli.
Pod koniec lat 90.klub nie odniósł już praktycznie żadnych sukcesów i był to początek końca drużyny seniorów z Twardawy. Trampkarze kontynuowali swoją grę do roku 2002. Po tym sezonie klub z Twardawy został rozwiązany.
20 lipca 2012 odbyło się zebranie mające na celu reaktywowanie twardawskiej drużyny, już nie jako LZS, lecz pod nazwą KS Twardawa. W sezonie 2015/2016 KS Twardawa wywalczył sobie mistrzostwo klasy „B”.
Debiutancki sezon w klasie „A” KS Twardawa ukończył na drugim miejscu, a w kolejnym sezonie twardawianie zapewnili sobie po raz trzeci w historii awans do klasy okręgowej.
Do najważniejszych działaczy należał Joachim Olbrich, który był zawodnikiem klubu, a od 1958 roku pełnił funkcję prezesa oraz gospodarza boiska. W latach siedemdziesiątych był również członkiem wydziału Gier i Dyscypliny w Prudnickim Podokręgu Związku Piłki Nożnej.
Pod koniec lat 90. w klubie występował Błażej Korczyński – reprezentant kraju i selekcjoner kadry seniorskiej futsalu mężczyzn.
Od 2016 drużynę KS Twardawa reprezentuje m.in. Ryszard Remień, zawodnik takich drużyn jak: Odra Opole, Pogoń Szczecin czy Lech Poznań. Pełniąc funkcję gracza oraz trenera zapewnił drużynie awans do ligi okręgowej.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[28]:
- kościół par. pw. św. Małgorzaty, zabytkowy z 1603 r., przebudowany w 1860 r., wypisany z księgi rejestru
- kaplica przydrożna, z XVIII w., wypisana z księgi rejestru
- kapliczka, z XIX w., wypisana z księgi rejestru, nie istnieje
- kapliczka przydrożna, z poł. XIX w., wypisana z księgi rejestru.
Zgodnie z gminną ewidencją zabytków w Twardawie chronione są ponadto[29]:
- grobowiec-mauzoleum rodziny Latzel
- kaplica cmentarna
- dwór, ul. Spółdzielcza 16
- zespół dworca kolejowego, ul. Dworcowa
- dworzec kolejowy
- magazyn
- dom mieszkalny, ul. Dworcowa 26–26A
- budynek gospodarczy, ul. Dworcowa 26–26A
- dom mieszkalny, ul. Dworcowa 26B
- dom, ul. Dworcowa 8
- dom, ul. Dworcowa 14A
- domy mieszkalne przy ul. Kozielskiej: nr 1, 5, 7, 17
- domy mieszkalne przy ul. Spółdzielczej: nr 2, 2A, 10, 10A, 14, 16B, 16E
- zespół folwarczny
- obory w zespole folwarcznym, ul. Spółdzielcza 16A
- oficyna, ob. dom mieszkalny, ul. Spółdzielcza 16A
Pomniki i obiekty upamiętniające[edytuj | edytuj kod]
- Pomnik poległych w I wojnie światowej – pomnik na rozwidleniu dróg przy cmentarzu w Twardawie powstały w latach 20. XX wieku jako upamiętnienie mieszkańców wsi, którzy polegli w I wojnie światowej. Na pomniku inskrypcja w języku niemieckim: „Den Im Weltkriegen 1914–1918 gefallenen Helden…”[30].
- Głaz 800-lecia Twardawy – głaz upamiętniający 800-lecie istnienia Twardawy, odsłonięty w 2023[31].
- Miniatura lokomotywy – miniatura parowozu TKh49 na skwerze przy przejeździe kolejowym w Twardawie. Zamontowana w 2023, upamiętnia kolejarskie tradycje wsi[32].
Transport[edytuj | edytuj kod]
Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]
Przez Twardawę przebiega droga krajowa
Twardawa posiada połączenia autobusowe z Głogówkiem, Głuchołazami, Kędzierzynem-Koźlem, Prudnikiem. We wsi znajduje się jeden przystanek autobusowy[33].
Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]
Stacja kolejowa w Twardawie znajduje się przy ul. Dworcowej. Z Twardawy odjeżdżają pociągi Polregio, do Brzegu, Kędzierzyna-Koźla, Kłodzka, Nysy[34].
Linia kolejowa nr 137 relacji Katowice – Legnica, zwana magistralą podsudecką, została doprowadzona do Twardawy w 1876[35]. Połączyła ona uprzemysłowione miasta Przedgórza Sudeckiego z kopalniami Górnego Śląska[36]. Została zaliczona do linii pierwszorzędnych o najważniejszym znaczeniu państwowym[37].
Kultura[edytuj | edytuj kod]
W Twardawie działa Niemieckie Koło Przyjaźni (Deutscher Freundeskreis) – oddział terenowy Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim[38].
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Twardawie[39].
Bezpieczeństwo[edytuj | edytuj kod]
W zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz innych miejscowych zagrożeń w Twardawie działa jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej[40].
Miejscowość jest pod opieką dzielnicowego rejonu służbowego nr 11 Komendy Powiatowej Policji w Prudniku (Komisariat Policji w Głogówku)[41].
Teren wsi, jak i całej gminy Głogówek, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa[42]. Gminę Głogówek obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG[43].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141902
- ↑ a b GUS: Ludność – struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2016-09-23].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1304 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2023
- ↑ Mapa interaktywna [online], emapy.com [dostęp 2020-06-08].
- ↑ Bank Danych o Lasach – Mapa [online], bdl.lasy.gov.pl [dostęp 2021-01-23].
- ↑ Klimat: Twardawa: Klimatogram, wykres temperatury, tabela klimatu – Climate-Data.org [online], pl.climate-data.org [dostęp 2020-06-08].
- ↑ a b Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 75, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Grünhagen 1866 ↓, s. 123.
- ↑ Triest 1865 ↓, s. 1077.
- ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt in Oberschlesien [online], verwaltungsgeschichte.de [zarchiwizowane z adresu 2017-07-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ Johann Wolfgang Wieland, Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulus Oppoliensem Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz, Norimbergae: ab Homannianis Heredibus. Cum Spec. S. Caes. Rque Mtis Privilegio, 1736.
- ↑ Andrzej Dereń, XVIII-wieczna rewolucja, „Tygodnik Prudnicki”, Antoni Weigt – redaktor naczelny, 18 (441), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 6 kwietnia 1999, s. 17, ISSN 1231-904X.
- ↑ 1045 Twardawa (Twardawa) II [online], Pieczęcie gminne na Śląsku, 19 sierpnia 2021 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
- ↑ Kazimierz Nabzdyk, Rezultaty wyborów w powiecie prudnickim na początku XX wieku – szkic demograficzny, „Ziemia Prudnicka”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 75.
- ↑ Natomiast z pow. prudnickiego należą do terenu plebiscytowego tylko następujące gminy, które tutaj poniżej według polskich i niemieckich nazw imiennie podajemy, „Instrukcja dla Komitetów Parytetycznych”, 2, 1921, s. 24.
- ↑ Working Parties [online], lamsdorf.com [dostęp 2024-01-06] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-29] (ang.).
- ↑ Twardawa, gm. Głogówek [online], Rozwój Wsi Opolskiej Program Odnowy Wsi, 23 listopada 2020 [dostęp 2023-05-30] (pol.).
- ↑ Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie, Hemmerde & Schwetschke, 1793 [dostęp 2020-06-09] (niem.).
- ↑ Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de [dostęp 2020-06-09].
- ↑ a b Deutsche Verwaltungsgeschichte Schlesien, Kreis Neustadt [online], treemagic.org [dostęp 2020-06-09].
- ↑ Ludność wiejska. Wyniki badania struktury ludności wsi z dnia 15 X 1966, Opole: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Opolu, 1969, s. 212.
- ↑ a b c d Wieś Twardawa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-06-09], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Andrzej Dereń, Jak wyludniła się Twoja miejscowość: sprzedam wieś pod Prudnikiem, „Tygodnik Prudnicki”, 2 (1202), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 8 stycznia 2014, s. 11, ISSN 1231-904X.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024, s. 108.
- ↑ Studium 2016 ↓, s. 67.
- ↑ Pomnik w Twardawej upamiętniający mieszkańców poległych podczas I wojnie światowej [online], upamietnienia.e-wojewoda.pl [dostęp 2023-12-28].
- ↑ Wdzięczni za wczoraj patrzą w przyszłość, „Życie Głogówka”, Stanisław Stadnicki – redaktor naczelny, 9 (330), Głogówek: MGOK na zlecenie Urzędu Miejskiego, październik 2023, s. 11, ISSN 1425-9591.
- ↑ Stoi na stacji lokomotywa..., „Życie Głogówka”, Stanisław Stadnicki – redaktor naczelny, 8 (329), Głogówek: MGOK na zlecenie Urzędu Miejskiego, wrzesień 2023, s. 8, ISSN 1425-9591.
- ↑ Rozkład jazdy PKS na przystanku Twardawa 02, gm. Głogówek [online], e-podroznik.pl [dostęp 2023-08-18].
- ↑ Rozkład jazdy PKP na przystanku Twardawa [online], e-podroznik.pl [dostęp 2024-03-04].
- ↑ Kasza 2020 ↓, s. 104.
- ↑ O linii 137 – Magistrala Podsudecka [online], kolejpodsudecka.pl [dostęp 2024-03-04].
- ↑ Dz.U. z 2019 r. poz. 552
- ↑ DFK Twardawa / Twardawa
- ↑ Regulamin Odznaki Krajoznawczej Ziemi Prudnickiej [online], prudnik.pttk.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Jednostki OSP oraz OSP KSRG – Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej w Prudniku [online], gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
- ↑ Komisariat Policji w Głogówku [online], prudnik.policja.gov.pl [dostęp 2024-02-24] (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 sierpnia 2005 r. w sprawie wykazu gmin i innych jednostek zasadniczego podziału terytorialnego państwa położonych w strefie nadgranicznej oraz tablicy określającej zasięg tej strefy (Dz.U. z 2005 r. nr 188, poz. 1580).
- ↑ PSG w Opolu [online], slaski.strazgraniczna.pl, 19 sierpnia 2012 [dostęp 2024-05-08].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Colmar Grünhagen, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866 (niem.).
- Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Głogówek [online], 2016 [dostęp 2023-02-10].
- Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Twardawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 679.
- Twardawa, [w:] Archiwum wycinków prasowych, Instytut Śląski [dostęp 2023-10-09].
