Przejdź do zawartości

Pierwszy Powszechny Spis Ludności

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zaświadczenie otrzymania Odznaki pamiątkowej za pracę przy spisie powszechnym w 1921 r. dla Tadeusza Goetzendorf-Grabowskiego (ze zbiorów Archiwum Państwowego w Poznaniu)

Pierwszy Powszechny Spis Ludności – pierwszy spis powszechny przeprowadzony przez odrodzone państwo polskie 30 września 1921 roku.

Plan i forma[edytuj | edytuj kod]

Podstawą prawną do przeprowadzenia spisu była Ustawa z 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej[1]. W art. 6 tej ustawy ustalono, że pierwszy spis ma być dokonany w ciągu roku 1920, kolejny 31 grudnia 1930 r. a następne co 10 lat. Pierwotny termin nie doszedł do skutku, ze względu na niestabilną sytuację Polski w tym okresie (m.in. wojna polsko-bolszewicka, powstania śląskie); dlatego też nowelizacja z dnia 13 maja 1921 roku[2] zmieniła termin pierwszego spisu na dzień 30 września 1921 r.

Spisem objęto cały obszar Rzeczypospolitej, nie objęto natomiast terenów, które włączono w jej granice rok później: czyli części Górnego Śląska objętego powstaniami śląskimi i Wileńszczyzny (Litwa Środkowa), objętej sporem z Litwą (zobacz: konflikt polsko-litewski, bunt Żeligowskiego).

Zakres tematyczny spisu brał pod uwagę specyficzną sytuację demograficzną państwa przystępującego do integracji po okresie rozbiorów, nie posiadającego prawie żadnych informacji o swojej ludności. Spis zawierał pytania o podstawowe cechy demograficzne, takie jak płeć, data urodzenia, stan cywilny, narodowość, język ojczysty i wyznanie, wykształcenie, charakterystykę zawodową ludności, inwalidztwo i sieroctwo, sytuację mieszkaniową i rolnictwo. Pytania dotyczyły także miejsca urodzenia, cech etnicznych (wyznanie, obywatelstwo, język ojczysty, narodowość), umiejętności czytania i poziomu wykształcenia, sieroctwa dzieci do 16 lat oraz ułomności fizycznych (głuchota, niemota, ślepota, brak kończyn). Dalsze pytania dotyczyły zawodu głównego (źródła utrzymania) i pobocznego w chwili spisu i zawodu głównego w chwili wybuchu I wojny światowej, posiadanych zwierząt gospodarskich, obszaru gospodarstwa i struktury użytkowania ziemi. Osobny formularz dotyczył zamieszkiwanych budynków.

Wyniki[edytuj | edytuj kod]

Wyniki Pierwszego Powszechnego Spis Ludności zostały publikowane w serii Statystyka Polski w 29 tomach, z których ostatni został wydany w 1932 roku. Spis został uznany za dość niereprezentatywny już wkrótce po jego przeprowadzeniu, gdyż wkrótce po nim nastąpiły znaczące zmiany demograficzne, m.in. na skutek przybycia ok. 500 000 repatriantów z terenów sowieckich i nasilonych migracji wewnętrznych w kraju, w którym dopiero co znikły granice zaborców. Dodatkowe wątpliwości budziły niedociągnięcia organizacyjne. Problemem była także nieufność wobec ankieterów, szczególnie widoczna na ziemiach wschodnich; problemy wynikały także z niewiedzy drobnych rolników co do ilości posiadanej ziemi. Zwłaszcza statystykę narodowościową na terenach wschodnich uznaje się za dość problematyczną.[potrzebny przypis]

Spis okazał się dużym wyzwaniem dla istniejącego zaledwie od 1918 roku Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), który był odpowiedzialny za przygotowanie merytoryczne i organizacyjne tego przedsięwzięcia. W spis było zaangażowanych około 70 000 komisarzy spisowych, kadra referentów spisowych, przedstawiciele lokalnej władzy wojskowej, sołtysi, wójtowie lub ich zastępcy. Spis został poprzedzony kampanią informacyjną. Władze Państwowe wydały ulotkę informacyjną, ukazała się też broszura „Pierwszy spis ludności”. GUS organizował konferencje prasowe, spotkania informacyjne, przygotowywał materiały i artykuły prasowe. Zadbano o to by komisarzami spisowymi zostawały osoby cieszące się poważaniem, obdarzone zaufaniem i mające w swoich środowiskach pewien autorytet. Wprawdzie obowiązek współpracy z komisarzami spisowymi i udzielania prawdziwych informacji wynikał z rozporządzenia Rady Ministrów z 9 czerwca 1921 r. w sprawie przeprowadzania powszechnego spisu ludności[3], pod groźbą kary finansowej, jednak zdawano sobie sprawę, że powodzenie tego przedsięwzięcia jest uzależnione od przychylnego nastawienia ludności i zaangażowania.

Narodowości według spisu[edytuj | edytuj kod]

Razem Polacy Ukraińcy[a] Żydzi Białorusini Niemcy Litwini[b] Rosjanie "Tutejsi” Czesi Inni Niewiadoma
25 694 700 17 789 287 3 898 428 2 048 878 1 035 693 769 392 24 044 48 920 38 943 30 628 9856 631
100% 69,23% 15,17% 7,97% 4,03% 2,99% 0,09% 0,19% 0,15% 0,12% 0,04% ~0,002%

Wyznania według województw[edytuj | edytuj kod]

Województwo populacja Wyznanie
rzymskokatolickie mojżeszowe prawosławne grekokatolickie ewangelickie inne
białostockie 1 305 284 894 227 193 963 197 392 - 13 075 4 690
kieleckie 2 535 781 2 220 902 300 489 - - - 14 151
lubelskie 2 087 951 1 619 755 287 639 152 589 - 17 065 -
łódzkie 2 252 769 1 734 117 326 973 - - 171 169 12 024
miasto stołeczne Warszawa 936 713 597 798 310 322 5 753 - 18 070 4 770
warszawskie 2.112.798 1 802 427 203 425 4 637 - 87 427 12 475
Województwa wschodnie
nowogródzkie 822 106 323 728 74 334 421 247 - - 1776
poleskie 880 898 68 698 110 639 697 373 - 3 804 -
wołyńskie 1 437 907 166 512 164 740 1 066 842 - 36 695 -
Województwa zachodnie
pomorskie 935.643 744.699 2.927 - - 183.678 4.140
poznańskie 1 967 865 1 632 087 10 397 - - 321 564 -
Województwa południowe
krakowskie 1 992 810 1 779 889 152 926 - 52 864 5 708 -
lwowskie 2 718 014 1 264 162 313 206 - 1 126 207 12 403 -
stanisławowskie 1 348 580 195 706 145 226 - 996 306 10 270 -
tarnopolskie 1 428 520 447 810 128 965 - 847 907 2 825 -
Polska


Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ W nomenklaturze spisu "narodowość rusińska".
  2. ↑ Dane nie obejmują miasta Wilna, powiatów Wilno-Troki, Oszmiana i Święciany Ziemi Wileńskiej oraz Górnego Śląska.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 85, poz. 464 – Ustawa z dnia 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej.
  2. ↑ Dz.U. z 1921 r. nr 43, poz. 262 – Ustawa z dnia 13 maja 1921 r. w przedmiocie zmiany niektórych postanowień ustawy z dnia 21 października 1919 r. o organizacji statystyki administracyjnej.
  3. ↑ Dz.U. z 1921 r. nr 58, poz. 368 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 czerwca 1921 r. w sprawie przeprowadzenia powszechnego spisu ludności.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Spisy powszechne w Polsce od 1918

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pierwszy_Powszechny_Spis_Ludności&oldid=73935525”