Brunon Antoni Nowakowski

Brunon Antoni Nowakowski

Data i miejsce urodzenia	26 września 1890 Strzałkowo
Data i miejsce śmierci	27 lutego 1966 Katowice
profesor nauk medycznych
Specjalność: bakteriologia
Profesura	1948
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek krajowy czynny
Status PAU	członek korespondentet
Doktor honoris causa Śląska Akademia Medyczna – 1960
Uczelnia	Uniwersytet Wileński Uniwersytet Jagielloński Uniwersytet Warszawski Polski Wydział Lekarski na Uniwersytecie w Edynburgu Śląska Akademia Medyczna
Rektor ŚAM
Okres spraw.	1948–1951
Odznaczenia

Nagrobek Brunona Antoniego Nowakowskiego na Powązkach

Brunon Antoni Nowakowski (ur. 26 września 1890 w Strzałkowie, zm. 27 lutego 1966 w Katowicach) – polski lekarz i oficer, jeden z pionierów polskiej higieny i medycyny pracy, profesor zwyczajny doktor habilitowany nauk medycznych, rektor Śląskiej Akademii Medycznej.

Działalność naukowa

Urodził się w rodzinie Franciszka, urzędnika celnego, i Leokadii z Kuhnertów. W 1914 uzyskał dyplom lekarza oraz uprawnienia do wykonywania praktyki lekarskiej. W 1919 objął kierownictwo nad laboratorium bakteriologicznym w Równem, gdzie odkrył nową odmianę paratyfusu A. Po uzyskaniu stopnia doktora wszech nauk lekarskich oraz przejściu do rezerwy w stopniu majora lekarza został mianowany pierwszym asystentem w Pracowni Higieny Wojskowego Instytutu Sanitarnego w Warszawie. W latach 1924–1926 odbył stypendium Rockefellerowskie w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Po powrocie powołał do życia Oddział Higieny Pracy w Szkole Higieny w Warszawie, a także nawiązał kontakty z Instytutem Spraw Społecznych w Warszawie oraz z Zakładem Ubezpieczeń od Wypadków we Lwowie. Kierownik Katedry Higieny na Wydz. Lekarskim Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie oraz Katedry Higieny na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego (1939).

Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się do Rumunii, gdzie został powołany na lekarza Ambasady Polski w Bukareszcie. W 1941 przeniósł się do Wielkiej Brytanii, gdzie pracował na Polskim Wydziale Lekarskim na Uniwersytecie w Edynburgu, będąc kierownikiem Katedry i Zakładu Higieny. Był też reprezentantem interesów polskich w Komisji Zdrowia ONZ ds. Pomocy i Odbudowy.

Po powrocie do Polski w 1946 zajął się przywracaniem do życia Katedry Higieny na Wydz. Lekarskim UJ, której został kierownikiem. W 1947 powierzono mu obowiązki organizatora, a od 15 czerwca 1948 pierwszego rektora Akademii Lekarskiej w Bytomiu (Rokitnicy), którym był do 31 sierpnia 1951. W latach 1949–1960 był kierownikiem Katedry Higieny ŚAM. Dzięki jego staraniom powołano w 1950 Instytut Medycyny Pracy w Przemyśle Węglowym i Hutniczym (w strukturze ŚAM). Na emeryturę przeszedł w 1960.

Był promotorem i recenzentem 40 rozpraw doktorskich. Jego uczniami są m.in. prof. Klaudiusz Ciubra, doc. dr Romuald Dukat, doc. dr Benon Zieleźnik. Autor wielu podręczników dotyczących higieny i medycyny pracy, referatów, recenzji i 150 artykułów.

Członek wielu organizacji i polskich stowarzyszeń m.in. Instytutu Spraw Społecznych, Komitetu Higieny Ogólnej i Społecznej PAN, Rady Naukowej przy MZiOS, Pol. Tow. Lekarskiego, Komitetu Stałego Międzynarodowego Stowarzyszenia Medycyny Pracy w Genewie oraz Fińskiego Stowarzyszenia Medycyny Pracy. Był nazywany polskim „ojcem higieny”.

Został Nagrodą Państwową I st. Uhonorowany doktoratem honoris causa ŚAM (1960).

Zmarł 27 lutego 1966 w Katowicach, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 66, rząd 4, miejsce 1–2).

Działalność patriotyczna

Członek tajnej organizacji młodzieżowej Związek Marianów, Towarzystwa Tomasza Zana, organizacji młodzieżowej Zet, uczestnik powstania wielkopolskiego, lekarska służba wojskowa na frontach II wojny światowej.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1949)
• Złotym Krzyż Zasługi (1939)
• Medal Niepodległości
• Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”
• pruski Krzyż Żelazny II klasy
• bawarski Krzyż Zasługi Wojskowej IV klasy

Ważniejsze publikacje zwarte

• Zasady zwalczania chorób zakaźnych, Warszawa 1925
• Zasady wietrzenia i ogrzewania zakładów pracy, Warszawa 1935 (wyd. nowe 1953 z uzup. S. Filipkowskiego, wyd. 2 1955)
• Organizacja pierwszej pomocy w zakładach pracy, Warszawa 1936 (wyd. 2 1939)
• Żywienie w związku z pracą, Warszawa 1947
• Higiena. wykłady B. Nowakowskiego wg stenogramu Marii Łachówny, Kraków 1947 (skrypt UJ)
• Higiena społeczna dla społeczników, Kraków 1948
• Higiena ze szczególnym uwzględnieniem higieny pracy. Wykłady przeznaczone dla studiujących w Państwowym Technikum Korespondencyjnym, Warszawa 1951 (skrypt PTK)
• Higiena ogólna, Warszawa 1956 (wyd. 2 1958)
• Zasady higieny pracy w przemyśle, Warszawa 1963 (wyd. 2 1967)
• Lekarze przemysłowi. Wybór prac lekarzy przemysłowych, red. B. Nowakowski, M. Sokołowska, A. Sarapata, Wrocław 1965

Bibliografia

• Henryk Jakólecki, Zygmunt Stęplewski, Brunon Nowakowski – człowiek i jego dzieło, „Annales Academiae Medicae Silesiensis” 1989, t. 18–19, s. 225–232.
• Kazimierz Nowak, Udział krakowskich lekarzy w fenomenie Polskiego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu w Edynburgu, Kraków 2006, s. 19–20 (rozdział: Brunon Antoni Nowakowski).
• Alfred Puzio, Brunon Nowakowski 1890–1966. Pionier polskiej higieny i medycyny pracy, organizator i pierwszy rektor Śląskiej Akademii Medycznej im. Ludwika Waryńskiego w Katowicach, Katowice 1988.
• Alfred Puzio, Nowakowski Brunon Antoni, [w: Hasła biograficzne (baza pełnotekstowa), Centrum Dokumentacji Dziejów Medycyny i Farmacji Górnego Śląska, SUM 2019.]
• Reprezentanci nauk medycznych, zmarli członkowie AU w Krakowie, PAU, TNW i PAN, [w: Historia Wydziałów Lekarskich w Polsce, Katedra Historii Medycyny UJ CM.]
• Śląska Akademia Medyczna im. Ludwika Waryńskiego 1948–1973, Katowice 1973